Socrealizm to styl w różnych dziedzinach sztuki, w tym architekturze, który obowiązywał w krajach bloku wschodniego w latach 1946-1956. Dotyczyło to też Polski, gdzie powstało wiele mniej lub bardziej wybitnych dzieł socrealistycznych. Najbardziej znane przykłady to Pałac Kultury i Nauki w Warszawie oraz osiedle Nowa Huta w Krakowie, ale to nie wszystko. Jakie cechy miał socrealizm w architekturze i czy wyróżniał się spośród innych nurtów?
Socrealizm w architekturze – historia
Po II wojnie światowej komunistyczni intelektualiści sformułowali nowe zasady życia społecznego, które miały też dotyczyć świata sztuki. Zgodnie z nimi artyści mieli wprowadzać w życie i promować ideały socjalistyczne, co szybko stało się obowiązkowe. Tak właśnie powstał socrealizm, czyli nurt, który miał wyrażać w sztuce tematy bliskie socjalistom, głównie związane z pracą, postępem technologicznym oraz klasą robotniczo-chłopską. Dotyczyło to wszystkich dziedzin sztuki, w tym architektury. Ta miała zerwać z reprezentacyjnymi, nadmiernie zdobionymi dodatkami i stać się możliwie prosta oraz praktyczna, ale też monumentalna. Socrealizm w architekturze powstał na przełomie lat 1945 oraz 1946, a więc w czasie, gdy odbudowywano zrujnowaną Europę. Warto jednak pamiętać, że na szeroką skalę w Polsce został wprowadzony dopiero pod koniec lat 40, gdy stał się obowiązkowym nurtem w architekturze. Powstawały wówczas jedynie budynki utrzymane w tym stylu, co zmieniło się wraz z odwilżą roku 1956, gdy architekci całkowicie odeszli od socrealizmu.
Jakie cechy wyróżniają socrealizm w architekturze?
Socrealizm różni się od innych stylów architektonicznych kilkoma charakterystycznymi cechami Po pierwsze, budynki socrealistyczne są z reguły proste. Mają przejrzyste, kanciaste formy, najczęściej jako długie prostokąty. Raczej nie posiadają ostrych krawędzi i nietypowych kątów. Po drugie, architekci socrealistyczni nie używali ozdób i dodatków. Oczywiście zdarzały się od tego wyjątki, ale zawsze były one związane z ideologią socjalistyczną. Stąd Pałac Kultury i Nauki w Warszawie ma u stóp posągi robotników wykonane w kluczu realistycznym, a także liczne tablice pamiątkowe. Po trzecie, socrealizm stawiał na monumentalność – stąd z reguły powstawały wielopiętrowe, bardzo długie budowle, które miały podkreślić wielkość i doniosłość socjalistycznej ideologii. Po czwarte, w okresie socrealizmu zazwyczaj od razu planowano całe osiedla mieszkaniowe, przez co większość budowli wpisuje się w dobrze przemyślany plan przestrzenny, uwzględniający miejsce nie tylko na mieszkania, ale też na lokalne użyteczności publicznej.
Architektura socrealistyczna w Polsce
Najbardziej znanym przykładem architektury socrealistycznej w Polsce jest bez wątpienia Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. Ten monumentalny wieżowiec położony w centrum stolicy został ukończony w 1955 r. po trzech latach budowy. Choć podobne budowle powstawały też w Rosji, to PKiN do dzisiaj uważany jest za szczytowe osiągnięcie socrealizmu w dziedzinie architektury. Innym, bardzo znanym socrealistycznym projektem jest osiedle Nowa Huta w Krakowie. Jego budowa miała ogromne znaczenie propagandowe – zaangażowano w nią robotników z całego kraju, a o Nowej Hucie pisano wiersze, kręcono filmy i śpiewano piosenki. Innym, nieco mniej znanym osiedlem socrealistycznym jest Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa w Warszawie, znajdująca się przy Placu Konstytucji.
Choć socrealizm w większości dziedzin sztuki nie pozostawił po sobie zbyt wielu godnych dzieł, to architektura jest pod tym względem wyjątkiem. Architekci do dzisiaj inspirują się największymi osiągnięciami architektury socrealistycznej, doceniając ich użyteczność oraz prostotę.