Symbolika barw w malarstwie

Przez tysiące lat istnienia ludzkości, różnym barwom przypisywano konkretne cechy i atrybuty, jednak w każdej kulturze postrzeganie różnych barw było inne. Powody nacechowania symbolicznego barw są głębsze, niż początkowo może się wydawać.

Dlaczego malarze czują potrzebę korzystania z barw jako symboli?

Ludzkie oko przyporządkowuje różnym barwom inne odczucia psychiczne, fizyczne i emocjonalne. Wywodzi się to z naszej ewolucji – nasz gatunek musiał umieć rozpoznać zagrożenie nawet po samej barwie, przykładowo, żeby nie zjeść czerwonego muchomora, bo sama percepcja światła czerwonego wywołuje w ludzkim mózgu konkretną reakcję, czerwony działa pobudzająco, przyspiesza akcję serca. Malarze od wieków wykorzystują to w swoich dziełach, podkreślając odbiór swojej sztuki starannie dobranymi barwami, współgrającymi z tym, co dzieje się na obrazie. To, jakie barwy dominują na obrazie, stanowi drugą płaszczyznę przesłania obrazu, zaraz obok samej jego “treści”, tj. tego, co się na nim znajduje.

Symbole barw w różnych kulturach

Zacznijmy od trzech barw podstawowych, mających najsilniejsze efekty na ludzkiej psychice. Czerwony od zawsze kojarzył się z energią życiową, płodnością ale także krwią i wojną. Jako kontrast, w południowej Afryce barwa czerwona symbolizuje żałobę. Czerwień jest najintensywniej stymulującym naszą psychikę barwą. Barwa niebieska w starożytności była atrybutem boskim, była symbolem Zeusa i jego rzymskiego odpowiednika, Jowisza. Niebieski symbolizuje też wodę, niebo, otwartą przestrzeń, a także z arystokracją i monarchami, skąd wziął się związek frazeologiczny “błękitna krew”. Ostatnia barwa podstawowa, żółcień, jest barwą mocno sprzeczną ze sobą w swojej symbolice. Z jednej strony symbolizuje wiedzę, mądrość, Słońce i ciepło, ale z drugiej strony, jest barwą nieśmiałości, nadwrażliwości a nawet nienawiści i zdrady (stąd Judasz Iskariota w żółtej szacie na obrazie Pocałunek Judasza pędzla Giotto di Bondone.

Barwy pochodne to zieleń, fiolet i pomarańcz. Powstają one ze zmieszania ze sobą barw podstawowych. Historycznie zawsze niosły one ze sobą mniejszą wagę niż barwy podstawowe, czego powodem może być fakt, że ludzkie oko jest mniej wrażliwe na światło o takich długościach fali, jakie mają te barwy. To pokazuje, że wrażenie koloru w mózgu nie przekłada się na świat rzeczywisty – patrząc na sprawę ze strony fizycznej, czerwień jest najmniej energetyczną barwą, ma najdłuższą długość fali (czyli najmniejszą częstotliwość), natomiast niebieski i fioletowy są na drugim końcu spektrum, jako najbardziej energetyczne i najsilniejsze barwy widzialne dla oka ludzkiego.

Konkluzje na temat symboliki barw w sztuce

Widzimy, że barwa jest jedną z najważniejszych cech dzieła w malarstwie, nierzadko ważniejszą nawet niż perspektywa, tekstura, kompozycja. To dlatego, że kolor jest wrażeniem wytwarzanym przez nasz własny mózg, wewnętrznie. Światło pochodzi z zewnątrz, wpada do oka, ale to w mózgu następuja produkcja wrażenia koloru. Symbolika barw to temat-rzeka. Zmiana barw na obrazie jest w stanie całkowicie zmienić jego percepcję; barwami można opisać całe spektrum ludzkich emocji. Poprzez tak głębokie połączenie pomiędzy naszym umysłem, a barwami na obrazie płyną uczucia, którymi doświadczony malarz może manipulować, diametralnie zmieniając swoje dzieło, zamieniając barwy, co u odbiorcy odruchowo zmieni postrzeganie obrazu, bo jako gatunek nasze mózgi uwarunkowane są do instynktownej, szybkiej analizy otoczenia, w czym od zarania ludzkości pomagały nam nasze oczy.