Choć wszystkie pory roku pojawiają się w malarstwie jako stałe motywy, to zima jest pod tym względem wyjątkowa. Stało się tak za sprawą śniegu i lodu, które sprawiają, że zimowe krajobrazy pod każdym względem różnią się pod każdym względem, także kolorystycznym. To właśnie dlatego zima zajmuje szczególne miejsce w historii sztuki. Co oznacza motyw zimy w malarstwie? Jakie jest jego znaczenie symboliczne?
W malarstwie często używane motywy, w tym te związane z czterema porami roku, mają jasno ustanowioną symbolikę, która funkcjonuje od setek lat. jest ona czytelna zarówno dla historyków sztuki, jak i samych twórców – wybitni artyści z reguły doskonale wiedzieli, jakie skojarzenia i metafory kojarzą się z zimy, dzięki czemu mogli w świadomy sposób korzystać z tego motywu podczas tworzenia obrazów. Co istotne, symbolika zimy zmieniała się na przestrzeni epok i potrafiła drastycznie różnić się w zależności od epoki.
Symbol śmierci i przemijania
Mimo to w większości epok zima stanowiła symbol śmierci i przemijania. To dość oczywiste, ale dominujące skojarzenie – w końcu życie naturalne na czas zimy zamiera, szykując się na nadchodzącą wiosnę. Dotyczy to głównie roślinności, z reguły przedstawianej w postaci pozbawionych liści drzew. Zimę ze śmiercią szczególnie chętnie zestawiali malarze doby romantyzmu, co świetnie widać na przykładzie twórczości Caspara Davida Friedricha. Namalował on kilka słynnych obrazów przedstawiających zasypane śniegiem, opuszczone cmentarze.
Symbol spokoju i zmiany
Ale warto pamiętać, że zima w malarstwie bywała też wykorzystywana jako symbol oczekiwania na zmianę, która nadejdzie. Łączyło się to z motywem spokoju i odpoczynku – wiele słynnych pejzaży zimowych, szczególnie spod pędzla malarzy impresjonistycznej, przedstawiało zimę jako coś harmonijnego. Podkreślali oni spokój, jakim wówczas cieszy się natura, choć zdarzały się też skrajnie odmienne przedstawienia zimy. Przykładowo słynny holenderski malarz, Peter Bruegel Starszy, namalował obraz “Myśliwi na śniegu”, na którym widać, jak świat w zimie, mimo pozornego letargu, tak naprawdę tętni życiem
Symbol samotności
W historii sztuki zapisało się też trzecie metaforyczne znaczenie motywu zimy. W tym ujęciu ma ona być symbolem samotności. Widać to na przykładzie twórczości wspomnianego już Caspara Davida Friedricha oraz innych malarzy romantycznych, których zimowe pejzaże podkreślały właśnie motyw samotności. Również późniejsi artyści wykorzystywali zimę do przedstawienia motywu samotności, czego przykładem może być Iwan Szyszkin – słynny rosyjski pejzażysta, twórca obrazu “Na dalekiej północy”.
Motyw zimy w malarstwie polskim
Choć polscy malarze czerpali z dorobku zachodniej kultury, to często odchodzili oni od utartych interpretacji i tworzyli własne, specyficzne metafory. W przypadku motywu zimy dotyczy to jednego, konkretnego okresu – malarstwa XIX-wiecznego, gdzie zima została jednoznacznie skojarzona z motywami powstańczymi. Twórcy tacy jak Artur Grottger czy Jan Matejko z reguły przedstawiali zimę właśnie w tym kontekście, zwracając uwagę na trudy, z jakimi musieli radzić sobie uczestnicy powstania listopadowego i styczniowego. Ale wprowadzenie motywu zimy miało też podkreślić samotność powstańców, a także czyhającą na nich śmierć oraz brak nadziei na zwycięstwo w walce.
Oczywiście w polskim malarstwie pojawiały się też klasyczne przedstawienia motywu zimy, ale z reguły był on wykorzystywany jako jasny i czytelny symbol. Dzięki rozbudowanej metaforyce najwybitniejsi malarze traktowali zimowe pejzaże jako coś więcej, niż tylko ładne widoki.
